Teleut Türk'leri tarihte VI asırda Mivot ve İfu hanlıkları eşliğinde jujanlarla savaşıp, onların hanı Futuyu öldürüp zafer kazandıklarından söz edilir. XVII asırda ise Rusya İmparatorluğuna dahil olurlar.

Çoğunluğu o zamanlar Tomsk bölgesine yerleşir. XVIII asrın başlarında ise Cungarya' ya göç ederler. 1760 yılındaki Cungar ve Çin savaşından olumsuz etkilenen Teleutlar zayıflarlar ve dağılırlar. Teleutlar kendilerine telennet, tadar, bayat, paçat da derler. Altay, telengit, şor, hakas, tatar ve kırgızlarla yakın akraba olup, dilleri Altay dil grubuna girmektedir. Şaman inançlarına göre yaşayan Teleutlar Altay Cumhuriyetinin Kuznesk bölgesinde yaşarlar ve nufusları 2000 kişi civarındadır. Teleutlar şimdilerde Kuzbasın en eski halklarından sayılırlar. Türk boylarından gelen Teleutlar halkının adını "töl", aile anlamından almışlardır. Bu halk için aile, akraba ve sülale çok önem taşımıştır. Bu özellikleri onların halk adına taşınmıştır. Konar göçer hayat yaşayan Teleutlar hayvancılık ve avcılıkla geçim sağlamışlar. Teleutların geleneklerine göre misafiri şarkı söyleyerek karşılamak gerekir. Böylece kalbindeki sevgiyi misafire yansıtmış oluyorlar. Bunun karşılıgında misafir de şarkıyla kalbini açtığını belli eder. Böylece karşılıklı sevgi dolu iletişim gerçekleşir. Daha sonra misafire otlardan yapılmış çay ve geleneksel yemekleri ikram edilirmiş. Geçmişleri boyunca savaş içinde yaşayan bu halkta evin reisi babadır ve oğullarını dayanıklı, cesur ve savaşçı olarak yetiştirmekle hükümlüdür. Kızların terbiyesinden anneler sorumludur. Onları iyi bir ev hanımı ve eşine hürmet eden sadık eş olarak yetiştirirler. Teleutların bir çok gelenekleri kız bez bebekleri üzerine kurulmuştur. Bu bez bebekler onların farklı dini inanışlarını yansıtarak nesilden nesile aktarılmıştır. Onların iyi ve kötü ruhları yansıttıklarını inanarak, kötü ruh olarak gördükleri bez bebeklerin yüzlerini yırtılmışlar. İyi ruhlu saydıkları bez bebekleri her zaman yanlarında taşıyarak, özenle davranmışlardır. Yılda bir kere bu bez bebeklere un, yağ ve süt ile yemek yedirme ritüelini gerçekleştirerek tokluk ve bereketin devam etmesini sağladıklarını düşünmüşler. Teleutlar erkekler avdan döndüğünde ateş yakarak karşılamışlar. Ateş dışarıdan gelen kişinin ruhunun temizlenmesi için yakılmıştır. Böylece haneye girecek kötü ruhları önlenmiş olduğunu var saymışlar. Geleneksel evleri altıgen olup toplanabilir çadırlardır. Yazları göçtükleri yerlerde bu evlerde çok rahat etmişlerdir. Teleutların her sene geleneksel olarak kutladıkları üç bayramları vardır. Kışın "Kolodo", "ilk baharda "Tabır", yazın ise "Payram". Bunların dışında en ilginç diğer bir kutlamaları da yarı ay dönemlerinde yarı ay şeklinde yaptıkları etli mantılarıdır. Bunun özelliği ise herkes pişirdikleri mantıya demir para koyarlar ve kime çıkarsa ona bereket getirileceği düşünülür. Bu bayramların hepsi geleneksel kıyafetleri ile şarkı, oyun ve yemek eşliğinde toplu kutlanılır. Bugünlerde her Teleut kendi soylarının tükenme korkusuyla baş başa olduklarının farkında. Bu nedenle de milli değer ve kültürlerini yaşatmak ve aktarmak adına tüm çabalarınını sergilemektedirler. Teleut yaşlıları; "biz gençleri misafirliğe davet edip bunları anlatıyoruz. Kendilerimiz sadece akrabalarımıza ziyarete gidebiliyoruz" demektedirler. Onların değişi ile "milli kıyafetlerini giymek, dillerini konuşmak ve geleneklerini sergilemek boyunlarının borcudur". ( Not; Telengit Türk'leri ile Teleut Türk'leri aynı değildir, ayrı halklardır)

                                                                           Dr.Suhurubu KAYHAN & Kimvekil.Com