Kızık adının etimolojisi üzerine bir kaç tez mevcuttur, fakat ben bu tezlerden biraz farklı bakmak istiyorum.

Oğuz'un göksel eşinden olan Yıldız Han'a bağlı boylardan biri de Kızık Boy'udur. Türk mit ve masallarına yansıyan "Yıldız" arketipi, çoğunlukla Venüs ve Mars'tır. Şamanlar sağ taraflarında Güneş sol taraflarında Ay, alınlarında ise Venüs Yıldızının metal diskini taşırlar. Venüs, Şaman davullarında yıldız taşıyan bir binici olarak resimlenir. Türk masallarında da yıldız motifi çoğunlukla baş bölgesine yerleştirilir. Oğuz Kağanın göksel eşinin alnındaki yıldız "Kutup Yıldızı" ile ilişkilendirlir, fakat dişil bir gezegen olan Venüs olma ihtimali de vardır. Görüldüğü gibi Türkler Mars, Antares ve Jüpiter kadar Venüs'e de önem verir. Venüs sabah yıldızı olarak elinde kılıcı olan kızgın bir savaşçı, akşam yıldızı olarak bir aşk Tanrıçasıdır. Mars zaten Türklerin mitlerinde ve savaş ritüellerinde baş rol oynayan ve Kızagan Tengri olarak adlandırılan bir karakterdir. Marsın bu kızıl rengi ona isim olmuştur ve Bakır Sokum adıyla da anılır.

Kızık kelimesinin kökeni Kız'dır. Dişil bir kelime olmasına rağmen "Kızmak" yani kızıl renk almiş köz, demir ya da kömür için kullanılır. "Demir Kızdı, Kızgın Demir" gibi. Kızarmış kelimesi kızıl renk alarak pişmiş demektir. Kızgın ve Kızdı kelimeleri insanların öfkelendiği zaman aldıkları yüz rengi için kullanılır. Zaten Kızagan Tengri öfkeli Tengri demektir ve savaş gezegeni olan Mars'a atfedilir. Kızagan Tengri "Güçlü Kuvvetli" Tanrı olarak bilinir. Bu bağlamda incelendiğinde, Kızık ya da Kızıg farklı bir anlam kazanır. Kızık; tıpkı Kızagan kelimesi gibi, Kızmış Olan ve Öfkeli anlamını veririr.

Reşideddine göre Kızık adının anlamı "Kuvvetli ve Yasakta Ciddi" ve "Cehd Edici yani Savaşan, Savaşgan, Savaş Eden" , Ebülgazi Bahadır Han'a göre "Dirayetli, İdareci ve İdarede Bilgili" (Bilgili Güçlü Yönetici Hükümdar) demektir. Ona göre; devlet işlerinde önemli ve ciddi görülen meseleler için, Kızık kelimesi kullanılır. Bu tabir günümüzdeki "Kırmızı Alarm" terimi ile çok örtüşen bir anlam içerir. Kırmızı alarm Savaş zamanları verilir. Kızık sözü Kırgız Türk kültüründe, önemli devlet işleri için kullanılan bir kelimedir. "Eki Kan Kızık Kördü", "İki Kağan-Han konuyu önemli ve ciddi gördü" demektir. Kızık ve Kızışmak, iki kişi ya da devlet arasında savaşa yakınlaşmak demektir.

Ebülgazi Bahadır Han "Kızıg'nıng manası Bügö-Bügü demek olur" der. Eski anlamda Bügü ya da Bögü, büyücü Şaman'lar için kullanılır. Bügü kelimesinin kahin, bilge, her şeyi bilen manası vardır ve hikmet sahibi kişi anlamına da gelir. Peki Kızıg yani Kızmış-Kızarmış kelimesi ile Şaman bağı nasıldır? Mircea Eliade'ya göre Şamanlar'ın en önemli özelliği Ateşe olan hakimiyetleridir. Kızgın demir yalarlar ve kızgın ateşin üzerinde yürüyebilirler. Kutup bölgesine yakın yerde yaşayan Şamanlar, iç ısılarını artırarak oturdukları buz kütlesini eritebilirler. Şamanların iç ısılarını artırmaları, onların esrime ve transa geçme hallerinde görülür. Transa geçtikleri zaman Şamanların yüzlerinin kızıl renk aldığı anlatılır.

Bahaeddin Ögel Kızık adının Kıs kökünden geldiğini söyler. Göktürk yazıtlarındaki "Türk Kağanı, tört bulunıg kısmış" yani Türk Kağanı dünyanın dört köşesindeki milletlerin hepsini, kendi hakimiyeti ve töresi altına almış" demektedir. Buradaki "Kısmış" kelimesi, Kıstırmış seslerini Kısmış gibi anlamlar içerir. Bu bağlamda düşünürsek, Kısıg ya da Kızık kelimesi "Kısılmış Olan Kıstırılmış" gibi bir anlama da gelir. Uygur Türkleri ve Karahanlılarda "Kısıglı" tabiri ciddi ve disiplinli halk anlamına gelir ki, yine buradan da "kıstırılmış, bastırılmış ve sindirilmiş olan" anlamı çıkar.

Kutadgu Bilig'de Yusuf Has Hacip, "İlig bolsa isiz, ajunug buzar, Kısıglısı bolmasa, yoldın azar" der. " Eğer Han kötü olursa, dünyayı bozar. Halk da ciddi olmazsa yolundan azar". Yani halk kıstırılmazsa ve disiplin sağlanmazsa yolundan azar demektedir. Yine Kutadgu Bilig'te "Kısa-Kıza tutsa oğlın, kör edgü bolur, Atası anası yarunğu bolur." "Sıkı tutsan, oğlun gör iyi olur, Babası ve anası, çok mutlu olur". Rus Türkolog Radloff buradaki kelimeyi Kız şeklinde yani Kızmak olarak okumuştur. Yani "oğluna Kızarsan, oğlun gör iyi olur." şeklinde çevrilebilir.

Görülüyor ki Kızık ve Kısık kelimeleri farklı anlamlar da barındırıyor. Kızık ya da Kızıg, kızmış, öfkelenmiş, hiddetli anlamları verirken, Kısık ya da Kısıg kıstırılmış, bastırılmış ve sindirilmiş anlamları içeriyor. Ögel eski Türkçe'de "Kısık" kelimesinin "Hapishane" olduğunu söyler. Eski Türkçe "Kız-gur" cezalandırmak, "Kız-gut" ceza demektir.

Kanımca Kızık kelimesi; kızmış olan, savaşçı, güçlü, disiplinli, her an savaşmaya hazır gibi anlamlar içerir ve göklerin savaşçı yıldızı olan Mars, yani Kızagan Tengri ile de bağlantılıdır.

Kızık Boyunun Ongunu yırtıcı ve avcı kuşlardan olan Sarıca Kuşudur. Bu kuş Şahin cinsinden oldukça büyük Buteo adı verilen kuştur.

Nuray Bilgili

kimvekil.com